Czym jest Fundacja rodzinna – podstawowe cele i założenia

Fundacja rodzinna to rozwiązanie dla przedsiębiorców, którzy myślą o rozwoju firmy w perspektywie kilku pokoleń. Jest to nowa instytucja prawa prywatnego wprowadzona do polskiego porządku prawnego ustawą z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz.U. 2023 poz. 326), jej podstawowym celem jest kumulacja rodzinnego majątku pozwalająca na zatrzymanie kapitału w kraju na wiele pokoleń i zwiększenie potencjału krajowych inwestycji. Inaczej mówiąc, przedstawiając to obrazowo – Fundacja rodzinna, ma pełnić funkcję skarbca rodzinnego, który zabezpieczy finansowo rodzinę, a jednocześnie pomoże nadal realizować wizję założyciela firmy, pozwoli utrzymać i ochronić majątek firmy oraz umożliwi jego dalsze pomnażanie. Członkowie rodziny fundatora będą mogli korzystać z wypracowanych zysków, ale nie będą musieli angażować się osobiście w prowadzenie firmy. Będą mieć też pewność, że wypracowany przez lata kapitał jest efektywnie zarządzany i chroniony przed rozdrobnieniem.

Ustawodawca wprowadzając instytucję fundacji rodzinnej miał między innymi na celu:

• zapewnienie wielopokoleniowej sukcesji,
• budowanie ładu rodzinnego i korporacyjnego, oddzielającego biznes od spraw rodzinnych,
• Gromadzenie i chronienie polskiego kapitału,
• Rozwijanie działalności inwestycyjnej.

Istota fundacji rodzinnej

Zgodnie z ustawą o fundacji rodzinnej:

• Fundacja rodzinna jest osobą prawną, która działa za pomocą organów (zarządu, rady nadzorczej, zgromadzenia beneficjentów). Najważniejsze aspekty dotyczące funkcjonowania fundacji rodzinnej oraz ustanowionych w niej organów określa statut fundacji sporządzony w formie aktu notarialnego.
• Celem fundacji rodzinnej jest gromadzenie majątku, zarządzanie nim w interesie beneficjentów oraz spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów. Beneficjentami mogą być osoby fizyczne (w tym fundator) oraz organizacje pozarządowe prowadzące działalność pożytku publicznego, a krąg beneficjentów określa w statucie fundator.
• Fundacja rodzinna może być utworzona przez fundatora (osobę fizyczną mającą pełną zdolność do czynności prawnych) w testamencie lub akcie założycielskim, dla których zastrzeżona jest forma aktu notarialnego. Fundację rodzinną może ustanowić więcej niż jeden fundator, z tym zastrzeżeniem, iż wówczas nie wchodzi w grę ustanowienie jej w testamencie z uwagi na zakaz sporządzania testamentów wspólnych w polskim prawie spadkowym.

Do czasu wprowadzenia instytucji fundacji rodzinnej przekazywanie przedsiębiorstwa młodszym pokoleniom odbywało się głównie przez darowizny i spadki. Wprowadzenie nowego podmiotu prawnego służącego zarządzaniu majątkiem prywatnym na rzecz określonego kręgu beneficjentów tworzy nowy instrument zabezpieczenia majątku fundatora dla przyszłych pokoleń w sposób zaplanowany, zgodny z jego wolą.

Dotychczas spadkodawca mógł sporządzić testament i przekazać swój majątek na rzecz spadkobierców, ale miał ograniczone możliwości decydowania o tym, w jaki sposób ten majątek będzie zarządzany po jego śmierci (np. polecenie testamentowe).

Założenie fundacji rodzinnej ma służyć odpowiedniej ochronie przedsiębiorstwa przed  podziałem, sprzedażą, bądź przejęciem poprzez podmioty spoza rodziny zmarłego przedsiębiorcy. Będzie miało to znaczenie w przypadku roszczeń np. z tytułu zachowku, jeśli spadkodawca w rozporządzeniach testamentowych lub dokonanych za życia darowiznach, pominie osoby uprawnione do zachowku. Nierzadko w takich sytuacjach wartość roszczeń z tytułu zachowku może być na tyle wysoka, że spełnienie tych świadczeń przez spadkobiercę przedsiębiorstwa lub obdarowanego prowadzi do wymuszonej sprzedaży firmy, z uwagi na konieczność zaspokojenia roszczeń innych uprawnionych do spadku z ustawy.

Powstanie fundacji rodzinnej

Fundatorem może być osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, a więc m.in. prawo swobodnego dysponowania swoim majątkiem. Fundację rodzinną będzie mogło utworzyć także kilku fundatorów, z wyjątkiem fundacji rodzinnej tworzonej w testamencie. Beneficjentem fundacji rodzinnej będzie mogła natomiast zostać osoba fizyczna i organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego.

5 kroków, by móc założyć fundację rodzinną

Złożenie przez fundatora oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej przed notariuszem w akcie założycielskim albo w testamencie;

Akt założycielski i testament należy sporządzić w formie aktu notarialnego. Z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu powstaje fundacja rodzinna w organizacji. Fundacja rodzinna w organizacji zarządza we własnym imieniu posiadanym majątkiem i zapewnia jego ochronę, w szczególności nabywa prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciąga zobowiązania, pozywa i jest pozywana. Zatem w okresie pomiędzy sporządzeniem aktu założycielskiego lub ogłoszeniem testamentu a wpisem fundacji rodzinnej do rejestru ustawodawca przyjął rozwiązanie analogiczne do rozwiązania przyjętego w Kodeksie spółek handlowych dla spółek kapitałowych (art. 11 §1, art. 161 § 1, art. 300¹¹ oraz art. 323 k.s.h.). Fundacja rodzinna w organizacji jest reprezentowana przez fundatora lub pełnomocnika powołanego przez fundatora lub przez zarząd w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie. Zgodnie bowiem z dyspozycją art. 61 ustawy o fundacji rodzinnej został nałożony obowiązek fundatora fundacji rodzinnej ustanowionej w testamencie określenia w nim osoby lub osób, które zostaną powołane do pełnienia funkcji członka lub członków zarządu. Fundacja rodzinna w organizacji z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych staje się fundacją rodzinną i uzyskuje osobowość prawną.

Sporządzenie statutu fundacji rodzinnej, który określi m.in. strategię sukcesyjną i przyszłych beneficjentów fundacji rodzinnej;

Tworząc statut fundacji rodzinnej, zgodnie z ustawą powinien być on sporządzony w formie aktu notarialnego i obowiązkowo regulować następujące kwestie:

• nazwę fundacji rodzinnej; siedzibę fundacji rodzinnej;
• szczegółowy cel fundacji rodzinnej;
• beneficjenta lub sposób jego określenia i zakres przysługujących beneficjentowi uprawnień;
• zasady prowadzenia listy beneficjentów;
• zasady, w tym szczegółowy tryb, zrzeczenia się uprawnień przez beneficjenta;
• czas trwania fundacji rodzinnej, jeżeli jest oznaczony;
• wartość funduszu założycielskiego;
• zasady powoływania i odwoływania oraz uprawnienia i obowiązki członków organów fundacji rodzinnej, a także zasady reprezentacji fundacji rodzinnej przez zarząd albo przez inne organy fundacji rodzinnej w przypadkach wskazanych w ustawie;
• podmiot uprawniony do zatwierdzenia czynności zarządu fundacji rodzinnej w organizacji;
• co najmniej jednego beneficjenta uprawnionego do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów;
• zasady zmiany statutu;
• przeznaczenie mienia fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu, w tym określenie beneficjenta uprawnionego do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

Przekazanie majątku na fundusz założycielski o wartości co najmniej 100 tys. zł;

Majątek fundacji rodzinnej – fundator zobowiązany jest wnieść do fundacji rodzinnej fundusz założycielski. Jego minimalna wartość to 100 000 złotych. W jego skład może wchodzić mienie, które fundator zamierza przeznaczyć na realizację celów fundacji. Mogą to być pieniądze, papiery wartościowe, a także inne prawa. Na rzecz fundacji można dokonywać darowizny. Nie ma ograniczeń co do tego, kto będzie mógł przekazać darowiznę na rzecz fundacji, majątek fundacji mogą zasilać darowizny od różnych podmiotów.

Ustanowienie organów fundacji rodzinnej;

W myśl ustawy organami fundacji rodzinnej są: zarząd, zgromadzenie beneficjentów, a także rada nadzorcza. Wskazani przez fundatora beneficjenci tworzą zgromadzenie beneficjentów, które zbiera się w określonych przypadkach, na przykład przy uzupełniania składu danego organu, zatwierdzeniu sprawozdania finansowego. Zapewnia to wpływ rodziny na najważniejsze kwestie związane z działalnością fundacji rodzinnej w perspektywie wielu lat. Powołanie rady nadzorczej jest fakultatywne. Natomiast jeżeli liczba beneficjentów przekracza dwadzieścia pięć osób, fundacja będzie miała obowiązek ustanowić radę protektorów.

Wpisanie fundacji rodzinnej do prowadzonego przez sąd rejestru fundacji rodzinnych

Fundacja  rodzinna nabędzie osobowość prawną z momentem wpisu do rejestru. Jawny rejestr fundacji rodzinnych prowadzi Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.

Dalsza część najważniejszych informacji o fundacjach rodzinnych już w następnym artykule

Paweł Nowacki

Prawnik

Od 2000 roku związany z obsługą cywilno-prawną, od Głównego Urzędu Ceł po Izbę Celną w Warszawie, Ponad 10 lat pracy jako Asystent Sędziego  w Izbie Pracy Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego. Od dwóch lat związany z jedną z warszawskich kancelarii prawnych

Przeczytaj również inne wpisy