Fundator i organy fundacji rodzinnej

W dzisiejszym wpisie będziemy rozszerzać informacje dotyczące fundacji rodzinnej. Dla przypomnienia  Fundacja rodzinna jest rozwiązaniem dla przedsiębiorców, którzy myślą o rozwoju firmy w perspektywie kilku pokoleń a jej podstawowym celem jest kumulacja rodzinnego majątku pozwalająca na zatrzymanie kapitału w kraju na wiele pokoleń i zwiększenie potencjału krajowych inwestycji.  

Fundator

Fundator może utworzyć fundację rodzinną w akcie założycielskim albo w testamencie, które wymagają formy aktu notarialnego. Obowiązkiem fundatora jest wniesienie do niej mienia na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości określonej w statucie, nie niższej jednak niż 100 000 zł. Fundacja rodzinna nie może zwracać fundatorowi mienia wniesionego na pokrycie funduszu założycielskiego ani w całości, ani w części, chyba że ustawa stanowi inaczej Fundator może mieć istotny wpływ na działalność fundacji i sposób zarządzania jej majątkiem, zarówno poprzez stosowne postanowienia statutu, w którym wskazuje między innymi cel fundacji rodzinnej, jej beneficjentów lub sposób ich ustalenia, jak i poprzez określenie zakresu przysługujących im uprawnień, czy wytycznych dotyczących inwestowania majątku fundacji rodzinnej. Jednocześnie fundator może również kierować do organów fundacji uwagi, opinie lub zalecenia dotyczące jej działalności.

Fundator poprzez odpowiednie postanowienia statutu może mieć długofalowy wpływ na sposób zarządzania i dysponowania majątkiem fundacji w celu zachowania go dla przyszłych pokoleń, unikając niekorzystnych podziałów prowadzących często do utraty kontroli nad majątkiem. Fundacja rodzinna może również służyć do zabezpieczenia majątku osób, które nie mogą z różnych powodów samodzielnie nim zarządzać, w tym na przykład ludzi zamożnych niemających następców, ubezwłasnowolnionych, wymagających opieki. Co więcej, założenie fundacji rodzinnej może zapewnić dożywotnią opiekę i utrzymanie osobom starszym, dotkniętym niepełnosprawnościami lub z innego względu niesamodzielnym, które nie mogą liczyć na pomoc ze strony rodziny.

Majątek fundacji rodzinnej jest odrębny od majątku fundatora. Fundator nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania fundacji rodzinnej, co związane jest z jej odrębną osobowością prawną. Sytuacja prawna fundatora jest więc w tym zakresie podobna do sytuacji wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Fundacja rodzinna będzie natomiast odpowiadać solidarnie za zobowiązania fundatora powstałe przed jej ustanowieniem, przy czym odpowiedzialność ta będzie ograniczona do wartości mienia wniesionego przez fundatora według stanu z chwili wniesienia, a według cen z chwili zaspokojenia wierzyciela. Oznacza to, że po ustanowieniu fundacji z mocy prawa przystąpi ona do zobowiązań fundatora wynikających np. z zawartych umów. Wyłączenie albo ograniczenie odpowiedzialności fundacji rodzinnej za takie zobowiązania będzie możliwe jedynie za zgodą wierzyciela. Fundacja rodzinna będzie mogła również wstąpić w miejsce zobowiązanego fundatora – o ile wierzyciel zwolni go z długu.

Za zobowiązania fundatora powstałe po jej ustanowieniu fundacja rodzinna nie będzie odpowiadała z jednym wyjątkiem, jakim są zobowiązania alimentacyjne fundatora. W przypadku bowiem zobowiązań alimentacyjnych – powstałych czy to przed jej ustanowieniem, czy to po jej ustanowieniu – będzie ona odpowiadać solidarnie z fundatorem, niezależnie od wysokości zobowiązania. Podobnie jak w przypadku pozostałych zobowiązań, fundacja rodzinna będzie odpowiedzialna do wysokości wartości wniesionego mienia. Oznacza to, że jeśli egzekucja z majątku fundatora okaże się bezskuteczna, możliwe będzie dochodzenie roszczeń alimentacyjnych od fundacji rodzinnej. Ustawa dopuszcza również możliwość wniesienia powództwa przeciwko fundacji, zanim egzekucja z majątku fundatora okaże się bezskuteczna.

Organy fundacji rodzinnej – zagadnienia ogólne

Ustawa  wymienia trzy organy fundacji rodzinnej: zarząd, radę nadzorczą oraz zgromadzenie beneficjentów. Katalog organów fundacji rodzinnej ma charakter zamknięty. Organami obligatoryjnymi fundacji rodzinnej będą: zarząd oraz zgromadzenie beneficjentów. Rada nadzorcza jest zasadniczo organem fakultatywnym, jednak staje się organem obligatoryjnym, jeżeli liczba beneficjentów przekracza dwadzieścia pięć osób. Organy fundacji mają charakter kadencyjny, co oznacza, że dane osoby zostają powołane na pewien okres do pełnienia funkcji w organie. Kadencję członka organu oblicza się w pełnych latach obrotowych, ale statut może w tym zakresie przewidywać odmienne rozwiązanie. Kadencyjność  ma jednak zastosowanie wyłącznie do zarządu i rady nadzorczej fundacji, nie może dotyczy zgromadzenia beneficjentów.

Zasadą jest dopuszczalność odbywania posiedzeń organów fundacji rodzinnej przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej. Wyjątek od tej zasady może wynikać ze statutu fundacji.

Co do zasady posiedzenia organu zwołuje jego przewodniczący, z własnej inicjatywy lub na żądanie członka tego organu (art. 49 ustawy). Jednakże poprzez odpowiednie zapisy w statucie można przyznać uprawnienie do zwołania posiedzenia organu (w tym zgromadzenia beneficjentów) innym osobom, aniżeli wynika to z ustawy.

Zgodnie z ustawą sankcją nieważności dotknięte są tylko takie czynności prawne, które zostały dokonane bez wymaganej ustawą zgody w formie uchwały zgromadzenia beneficjentów. Brak uchwały innego organu fundacji lub brak uchwały zgromadzenia beneficjentów, wymaganej wyłącznie statutem, nie wpływa na ważność czynności prawnej, a jedynie może skutkować odpowiedzialnością członków zarządu (art. 53 ustawy).

5 informacji dotyczących organów fundacji rodzinnej i prowadzonej przez nie działalności

Zarząd

Artykuł 54 ust. 1 pkt 1 ustawy o fundacji rodzinnej określa podstawowy obowiązek i jednocześnie uprawnienie zarządu w postaci prowadzenia spraw fundacji i jej reprezentacji. Do zadań zarządu nalezą między innymi: realizacja celów fundacji rodzinnej określonych w statucie; podejmowanie czynności związanych z zapewnieniem płynności finansowej i wypłacalności fundacji rodzinnej; tworzenie, prowadzenie i aktualizowanie listy beneficjentów; informowanie beneficjenta o przysługującym mu świadczeniu; spełnianie świadczenia przysługującego beneficjentowi.

Przepisy dotyczące funkcjonowania zarządu fundacji rodzinnej w dużym stopniu powielają rozwiązania znane z Kodeksu spółek handlowych. Reprezentacja fundacji rodzinnej uregulowana została w sposób zbliżony do regulacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 204, art. 205 § 1 i 2 k.s.h.) oraz spółki akcyjnej (art. 372, art. 373 § 1 i 2 k.s.h.). Podobnie zostały sformułowane również warunki osobowe pełnienia funkcji w zarządzie. Członkiem zarządu może więc być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, niekarana.

W przypadku fundacji rodzinnej udzielenie prokury jest niedopuszczalne. Prokura jest bowiem pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Tymczasem fundacja rodzinna, pomimo że może prowadzić działalność gospodarczą w ograniczonym zakresie, nie podlega ani wpisowi do KRS, ani do CEIDG.

Zasadą jest kadencyjność zarządu fundacji rodzinnej. W braku odmiennych postanowień statutu kadencja zarządu wynosi trzy lata. Nie można natomiast wykluczyć wprowadzenia na podstawie postanowień statutowych powołania członka zarządu na czas nieokreślony.

Uprawnienie do powołania i odwołania członków zarządu przysługuje fundatorowi, a po jego śmierci – radzie nadzorczej. W przypadku śmierci fundatora oraz braku rady nadzorczej uprawnienie do powołania i odwołania członków zarządu przysługuje zgromadzeniu beneficjentów. Przepisy te nie znajdą zastosowania, jeżeli statut będzie zawierał odmienne regulacje dotyczące powołania i odwołania członków zarządu. Należy dopuścić szeroki zakres swobody statutowej w tym zakresie i dopuścić również postanowienia, które będą przyznawać prawo do powołania i odwołania członków zarządu poszczególnym beneficjentom, a nawet osobom trzecim.

W umowie między fundacją rodzinną a członkiem zarządu oraz w sporze z nim fundację rodzinną reprezentuje rada nadzorcza, a w jej braku – pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia beneficjentów (art. 61 i nast. ustawy o fundacji rodzinnej). Członkowie zarządu ponoszą solidarnie z fundacją rodzinną odpowiedzialność za jej zaległości podatkowe (art. 116a § 1 Ordynacji podatkowej).

Rada nadzorcza

Ustanowienie rady nadzorczej następuje w statucie fundacji, przy czym ustanowienie rady nadzorczej jest fakultatywne, chyba że liczba beneficjentów przekracza dwadzieścia pięć osób. Należy wykluczyć ustanowienie rady nadzorczej w inny sposób niż w statucie fundacji. Zakres nadzoru sprawowanego przez radę nadzorczą obejmuje przestrzeganie przez zarząd prawa oraz postanowień statutu fundacji. Statut i wyłącznie statut może rozszerzyć uprawnienia rady nadzorczej, a w szczególności przewidywać, że zarząd jest obowiązany uzyskać zgodę rady nadzorczej przed dokonaniem określonej czynności. W przypadku rady nadzorczej (podobnie jak w wypadku zarządu) również zasadą jest jej kadencyjność, z tym że dorozumiana kadencja wynosi pięć lat. Od zasady tej wyjątki może wprowadzić statut fundacji. W tym przypadku również należy dopuścić powołanie członków rady nadzorczej na czas nieokreślony, jeżeli statut tak postanowi. Uprawnienie do powołania i odwołania członków rady nadzorczej przysługuje fundatorowi, a po jego śmierci – zgromadzeniu beneficjentów. Uprawnienie to może zostać ukształtowane odmiennie przez postanowienia statutu. W tym zakresie, podobnie jak w przypadku zarządu fundacji, należy dopuścić szeroki zakres swobody kształtowania postanowień statutu (art. 64 i nast. ustawy o fundacji rodzinnej).

Zgromadzenie beneficjentów

Zgromadzenie beneficjentów jest instytucją charakterystyczną dla fundacji rodzinnej i jest to organ obligatoryjny, ustanawiany w statucie przez fundatora. Nie każdy beneficjent wchodzi jednak w skład zgromadzenia beneficjentów, a jedynie ci, którym w statucie przyznano takie uprawnienie. Zgromadzenie beneficjentów jest organem uchwałodawczym fundacji rodzinnej. Do jego podstawowych kompetencji należy podejmowanie uchwał w następujących kwestiach: rozpatrzenia i zatwierdzenia sprawozdania finansowego fundacji rodzinnej za poprzedni rok obrotowy; absolutorium członkom organów fundacji rodzinnej z wykonania przez nich obowiązków; podziału lub pokrycia wyniku finansowego netto; wyboru firmy audytorskiej; rozwiązania fundacji rodzinnej.

Uprawnienia zgromadzenia beneficjentów mogą zostać rozszerzone na podstawie postanowień statutu fundacji. Zgromadzenie beneficjentów zwołuje zarząd fundacji. Statut fundacji może w tym zakresie zawierać jednak odmienne postanowienia. Należy uznać, że statut może upoważnić do zwołania zgromadzenia beneficjentów szeroki krąg podmiotów: fundatora, poszczególnych członków zarządu, radę nadzorczą lub poszczególnych jej członków, poszczególnych beneficjentów, a nawet osobę trzecią. Ustawa o fundacji rodzinnej nie przewiduje szczególnego trybu zaskarżania uchwał zgromadzenia beneficjentów. Podstawą ewentualnego stwierdzenia nieważności uchwały lub jej nieistnienia będzie więc art. 189 k.p.c. (art. 70 i nast. ustawy o fundacji rodzinnej.).

Działalność ekonomiczna fundacji rodzinnej

Ustawa o fundacji rodzinnej przewiduje znaczne ograniczenia w zakresie swobody prowadzenia przedsiębiorstwa, przewiduje ona zamknięty katalog działalności gospodarczej, jaką fundacja rodzinna może prowadzić. Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy dozwolony zakres działalności gospodarczej fundacji to możliwość: 

• zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
• najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie; przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
• nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze; udzielania pożyczek spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje, spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik oraz beneficjentom;
• obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej.

W przypadku fundacji rodzinnej prowadzącej gospodarstwo rolne, oprócz wskazanych wyżej działalności dozwolona jest również:

• produkcja przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu;
• gospodarka leśna wykonywana wyłącznie w związku z prowadzonym gospodarstwem rolnym.

Wniesienie spółek handlowych do fundacji

Fundacja rodzinna może być wspólnikiem w spółkach handlowych. Dzięki temu prowadzenie działalności gospodarczej przez takie spółki nie zostanie objęte zakazem, a tym samym negatywnymi konsekwencjami podatkowymi wynikającymi z jego naruszenia. Fundator jako wspólnik spółki handlowej, może wnieść do fundacji rodzinnej posiadane udziały, akcje lub ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej. Fundator prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą, może swoje przedsiębiorstwo wnieść aportem do spółki handlowej lub przekształcić się w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, także w jednoosobową spółką z o.o.. Powstałe w ten sposób udziały, akcje lub ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej będą następnie mogły zostać wniesione do fundacji rodzinnej. Przedsiębiorcy prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą, którzy chcieliby utworzyć fundację rodzinną na wypadek swojej śmierci, powinni zadbać, aby ich przedsiębiorstwo działało w formie spółki handlowej. Dzięki temu po śmierci fundatora fundacja rodzinna będzie mogła bez zbędnych problemów stać się wspólnikiem spółki prowadzącej przedsiębiorstwo.

Podsumowując Fundacja rodzinna, jako nowa instytucja prawa prywatnego stwarza dla przedsiębiorców, którzy myślą o rozwoju firmy w perspektywie kilku pokoleń, nowe instrumenty prawne, które pozwolą między innymi:

• wycofać się fundatorowi (przedsiębiorcy) z aktywnego prowadzenia biznesu, bez utraty dochodów,
• dokonać przez fundatora zabezpieczenia majątkowego dla członków rodziny z zachowaniem potencjału przedsiębiorstwa – celem zbudowania firmy rodzinnej na pokolenia.
• uchronić firmę przed podziałem i rozdrobnieniem pomiędzy spadkobiercami,
• zapewnić nieprzerwane działanie firmy po śmierci fundatora zgodnie z jego wolą.
• dokonać sukcesji w perspektywie wielu pokoleń.

Paweł Nowacki

Prawnik

Od 2000 roku związany z obsługą cywilno-prawną, od Głównego Urzędu Ceł po Izbę Celną w Warszawie, Ponad 10 lat pracy jako Asystent Sędziego  w Izbie Pracy Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego. Od dwóch lat związany z jedną z warszawskich kancelarii prawnych

Przeczytaj również inne wpisy