Jakie są prawa i obowiązki członków zarządu organizacji pozarządowej?

Organizacje pozarządowe dzielimy ze względu na formę prawną na te, które posiadają osobowość prawną oraz na organizacje, które nie maję takiej osobowości. Najczęściej jednak organizacje te prowadzone są jako podmioty z osobowością prawną. W takich organizacjach organem wewnętrznym, który reprezentuje taką osobę prawną jest zarząd. Dotyczy to przede wszystkim fundacji oraz stowarzyszeń. Taka forma prawna zakłada oddzielenie majątku podmiotu od majątku osób je tworzących.

Fundacja

W przypadku fundacji z chwilą rejestracji w KRS, fundacja staje się niezależna od fundatora, a odpowiedzialność za jej działania przejmuje organ zarządzający, najczęściej zwany zarządem. Jest to jedyny wymagany przez prawo organ fundacji. W statucie fundacji musi być jasno określony sposób wyboru członków zarządu. Ustawa o fundacjach nie reguluje kwestii liczby członków zarządu fundacji. Zazwyczaj jest to organ kolegialny, składający się z więcej niż jednej osoby, jednak dopuszczalny jest zarząd jednoosobowy. Zarząd fundacji jest tak zwaną władzą wykonawczą, w zależności od postanowień statutu samodzielnie kieruje działalnością fundacji, reprezentuje organizację na zewnątrz, podejmuje decyzje finansowe, zatrudnia pracowników itp.

Stowarzyszenie

Podobnie działa zarząd stowarzyszenia. Jego uprawnienia ustalone są zgodnie z wytycznymi statutu oraz decyzjami walnego zebrania członków. W statucie określony jest zakres spraw, za które odpowiada – np. wypowiadanie się w imieniu stowarzyszenia, dbanie o majątek, kierowanie działalnością stowarzyszenia. Zarząd stowarzyszenia obraduje podczas posiedzeń, w których powinna brać udział co najmniej połowa członków zarządu stowarzyszenia. Zwołuje się je zgodnie z zapisami statutu.

Zakres swobody działania zarządu, zależy zatem przede wszystkim od zapisów statutu oraz właściwych przepisów prawa, w szczególności ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. – o fundacjach oraz ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach.

Kompetencje zarządu fundacji

Do kompetencji zarządu fundacji należy podejmowanie decyzji we wszystkich sprawach niezastrzeżonych do zakresu działania fundatorki, a w szczególności: reprezentacja fundacji na zewnątrz; bieżący i ogólny zarząd nad majątkiem fundacji; zmiana statutu fundacji; wydanie zarządzenia lub uchwalanie regulaminów w sprawach wewnętrznych fundacji; podejmowanie decyzji w sprawach pracowniczych, w tym ustalanie zasad zatrudnienia, wynagradzania oraz wielkości środków przeznaczonych na wynagrodzenia dla pracowników i współpracowników; zatwierdzanie programów działania fundacji oraz preliminarza budżetu rocznego fundacji; sporządzanie oraz przedstawianie okresowych i wieloletnich planów działania fundacji; sporządzanie, przedstawianie i składanie sprawozdania z działalności fundacji, w tym roczny raport z działalności fundacji kierowany do właściwego ministra sprawującego nadzór na fundacją; wykonywanie zarządzeń fundatorki; uchwalanie regulaminu określającego tryb pracy zarządu, w tym podziału kompetencji pomiędzy jego członków; podejmowanie uchwały o rozwiązaniu i likwidacji fundacji; powoływanie i odwoływanie likwidatorów; przeprowadzenie likwidacji fundacji, chyba że na likwidatora powołano osobę spoza składu zarządu.

Kompetencje zarządu stowarzyszenia

Podobne kompetencje ma zarząd stowarzyszenia z tą różnicą, że kieruje całokształtem działalności stowarzyszenia zgodnie z uchwałami walnego zebrania, reprezentuje go na zewnątrz i ponosi odpowiedzialność za swoją pracę przed walnym zebraniem. Do kompetencji zarządu między innymi należą takie sprawy jak: reprezentowanie stowarzyszenia na zewnątrz oraz działanie w jego imieniu; realizowanie uchwał walnego zebrania oraz określanie szczegółowych kierunków działania stowarzyszenia; kierowanie całokształtem bieżącej działalności stowarzyszenia; zarządzanie majątkiem stowarzyszenia; przygotowanie budżetu, planowanie i prowadzenie gospodarki finansowej; sporządzanie corocznego sprawozdania merytorycznego i finansowego z działalności stowarzyszenia; zatrudnianie w razie potrzeby pracowników oraz zawieranie stosownych umów o pracę oraz umów cywilnoprawnych oraz wszelkie inne sprawy pracownicze; uchwalanie regulaminów wynikających z przepisów prawa pracy oraz innych regulaminów związanych z zatrudnianiem w ramach stosunku pracy bądź stosunków cywilnoprawnych; podejmowanie decyzji w sprawie nabycia lub zbycia majątku nieruchomego i ruchomego; podejmowanie decyzji w kwestii rejestracji działalności gospodarczej; prowadzenie działalności gospodarczej; itd

Osobista odpowiedzialność członków zarządu na podstawie Ordynacji podatkowej, za należności podatkowo-skarbowe.

Organizacja pozarządowa może być podatnikiem np. podatku od nieruchomości lub od towarów i usług (VAT), a także płatnikiem na przykład podatku dochodowego od osób fizycznych odprowadzanego w imieniu swoich pracowników.         Jeżeli powstaje zaległość w spłacie zobowiązań przez organizację i egzekucja z jej majątku okazała się w całości lub w części bezskuteczna, to ustawodawca przewidział regułę, że odpowiedzialni w takim przypadku są członkowie organów zarządzających osobami prawnymi. Ordynacja podatkowa przewiduje, że odpowiedzialność członków zarządu jest solidarna. Inaczej mówiąc, że każdy członek zarządu ponosi pełną odpowiedzialność za całość zobowiązania razem ze wszystkimi pozostałymi członkami zarządu.

                Odpowiedzialnością członka zarządu organizacji pozarządowej objęty jest cały jego majątek. Ponadto zgodnie z art. 29 §1 Ordynacji podatkowej w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka. Zatem odpowiadamy tym co zgromadziliśmy w trakcie małżeństwa oraz własnym majątkiem odrębnym w skład, którego wchodzą na przykład darowizny, spadki czy prawa autorskie.

Ustawodawca przewidział w art. 116a §1 w związku z art. 116 §2 Ordynacji podatkowej, że członek zarządu ponosi odpowiedzialność za zobowiązania, które powstały w czasie pełnienia funkcji. Przepisy Ordynacji podatkowej wskazują tylko dwie sytuacje, które pozwolą uniknąć odpowiedzialności osobistej członków zarządu.

                Pierwszą jest wskazanie majątku organizacji, którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych fundacji w znacznej części. Oczywiście jest to możliwe w sytuacji, gdy istnieje taki majątek, a jest on z jakiś powodów ukrywany.

                Drugim sposobem jest złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego w odpowiednim czasie zgodnie z przepisami ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze bądź wykazanie, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy. Trzeba jednak pamiętać, że ta możliwość dotyczy jedynie organizacji, które prowadzą działalność gospodarczą. W sytuacji, gdy nie jest ona prowadzona, takiej możliwości nie będzie. Dotyczy to również uzyskiwania przychodów w ramach odpłatnej działalności pożytku publicznego.

Wskazane powyżej reguły dotyczą też innych zobowiązań wobec podmiotów publicznych. W szczególności w myśl art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych do należności z tytułu składek płaconych Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych stosuje się odpowiednio art. 116a ustawy ordynacji podatkowej.

Paweł Nowacki

Prawnik

Od 2000 roku związany z obsługą cywilno-prawną, od Głównego Urzędu Ceł po Izbę Celną w Warszawie, Ponad 10 lat pracy jako Asystent Sędziego  w Izbie Pracy Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego. Od dwóch lat związany z jedną z warszawskich kancelarii prawnych

Przeczytaj również inne wpisy